منیره غلامی توکلی
 

"مُد mode" واژه ای مقروضی از زبان فرانسه در زبان فارسی ست، که معادل انگلیسی "فشن fashion  " است؛ این واژه امروزه در نزد فارسی زبانان کاربرد بسیاری یافته و معانی متعددی دارد. از جمله معانی پرکاربرد مُد در زبان فارسی می توان به "روش" ( روش استفاده از یک محصول، یک سبک زندگی و...) یا سبک (style) پوشش، آرایش و رفتار اشاره کرد. از این واژه مشتقاتی چون  (آلامد (a la mode به معنای « مطابق با مد روز)»؛   modelیاmodeling   که هم در زبان فارسی و هم در زبان انگلیسی منحصراً در حوزه مد و لباس به کار می رود به وجود آمده است.

در معنایی عام تر "مُد" یا "فشن" به معنای سبک روزآمد و مقبول پوشش، آرایش و زندگی است که در چند دهه اخیر به صورت افراطی صرفاً پوشش و آرایش غربی را که به سرعت در حال تغییر و در عین حال همراه با شکستن هنجارهای دینی و اخلاقی‌است به ذهن متبادر می‌سازد و دقیقاً همین انحصار معنایی است که جوامع اسلامی را نسبت به پدیده مُد و فشن و کاربرد مفهوم جدیدی به نام « مُد یا فشن اسلامی» حساس کرده است.

با رونق گرفتن مُد و مُدگرایی که تاریخچه آن در ایران به 85 سال پیش - 1931 میلادی- بر می گردد، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مفهومی جدیدی تحت عنوان « مُداسلامی یا فشن اسلامی» پا به میدان پوشش و آرایش مردم گذاشت که حامیان این پدیده آن را رشته ای هنری – ترکیبی از هنر و جذابیت - با حضور مدل زنده ایرانی، تعریف می کنند که اصول حرفه ای مدلینگ را با قوانین و ضوابط اسلامی و ملی رعایت می کند.

از سال 1382 که نخستین نمایش زنده لباس در ایران در "هتل هما " برگزار شد تا کنون فعالیت های مدلینگ در ایران به صورت آزمون و خطا پیش می رود، چیزی که به نظر می رسد درصد " خطا" ی آن با تحول در نوع فعالیت مدلینگ ها در شبکه های مجازی بیشتر از رسیدن به نتیجه مطلوب است!.

آمارهای ارائه شده در اردیبهشت امسال از سوی مرکز جرایم سازمان یافته در مبارزه با شبکه های مدلینگ، نشان دهنده این واقعیت است که مدلینگ در ایران نه به صورت حرفه ای بلکه آماتور و خلاف قانون در حال اجراست ؛« شناسایی 170 نفر از گردانندگان صفحات غیراخلاقی و مدل‌های همراه آنها در اینستاگرام که تحت عناوین مزون‌های طراحی و فروش لباس فعالیت می‌کردند و همچنین اشغال 20 درصدی فضای این شبکه با موضوعات مدلینگ و ابتذال حرفه‌ای» شاهدی بر صدق قول این مدعاست.

به غیر از مدل های ارائه شده توسط طراحان که بیشتر آنها فاصله زیادی با فرهنگ و سنن ایرانی دارد و در واقع برداشتی کاملا آزاد از طرح های غربی است، بحث شکل اجرا و نمایش نیز چالش برانگیز است، به ویژه در حوزه اجرا زنان مدلینگ که هر چند سعی شده است آن را «ایرانیزه »کنند! اما شاهد ناهنجاری های زیادی هستیم.که منافات بسیاری با فرهنگ ما دارد. از جمله می توان به تصاویر مبتذل و در مواردی مستهجن مدل‌های حرفه‌ای و نیز آماتور ایرانی اشاره کرد که اغلب اقدامات فعالان این حوزه کاملا هوشمند و دارای ساختار شبکه‌ای هستند.

به طور کلی هدف از این گونه حضور در عرصه مُد و مُدلینگ «ترویج ابتذال فراگیر با رواج مدلینگ حرفه‌ای و با هدف عادی سازی بی‌بند و باری»، «تولید و تبلیغ پوشش‌های خلاف عرف جامعه ایرانی و لباس‌های نیمه‌عریان در فضای اجتماعی»، «ایجاد جذابیت برای دختران و پسران جوان برای حضور موثر در این فرآیند از طریق پیشنهادات فریبنده کسب درآمد، کسب شهرت و ارضای شهوات» و «حمایت همه‌جانبه رسانه‌ای و تبلیغی خارج کشور از مدل‌های حرفه‌ای و ستاره‌سازی از آنها و تشویق افراد غیرحرفه‌ای به ورود به این چرخه برای بالا بردن مصرف تولیدات تبلیغ شده» است.

چنانچه شاهد تغییر شغل بسیاری از بازیگران زن ایرانی به سمت مدلینگ در کشور ترکیه هستیم! و کار به جای رسیده است که در شبکه های مجازی اعم از تلگرام و اینستاگرام از هر 10 نفر قریب 5 نفر «ورک ات مدلینگ» هستند!.

اما فعالان در عرصه مُد و پوشاک، مصرانه بر این عقیده هستند که عدم قوت و استمرار در اجرای نمایش زنده، خلاء و حُفره ای بین فروشنده طرح و خریدار است و صرف کاتالوگ در این پروسه کافی نیست و اگر ما به دنبال برند کردن، طرح های ایرانی هستیم باید این خلاء را مرتفع سازیم، این در حالی است که  باید دید قانون جمهوری اسلامی ایران  برای چنین مطالبه ای چه تمهیداتی داشته است و آیا عرف و فرهنگ ملی ما پذیرایی چنین گرته برداری های فرهنگی از غرب هست یا نه؟ آیا به راستی می شود در ایران، " مُدلینگ اسلامی" را به صنعت تبدیل کرد؟

 با توجه به افزایش روز افزون مسلمانان در کشورهای اروپایی نظیر اتریش، فرانسه وآلمان و همچنین بازار پرمصرف جهان اسلام نباید نیازهای زنان مسلمان نادیده انگاشته شود، این نیازسنجی را وبسایت جهانی فشن استایل ژانویه 2016 درک کرده و عکس مدلینگ زنان جوان محجبه با پیراهن‌های پوشیده اسلامی را روی پایگاه اینترنتی خود قرار داد در پس چنین حرکت نادری سختگیرانه ترین قوانین تبعیض آمیزی علاوه بر ممنوعیت چادر و داشتن هرگونه نماد مذهبی، علیه 5 میلیون شهروند مسلمان در شهرهای پاریس، نیویورک، لندن و میلان اسپانیا و ضع شد. 

اما با وجود تمام این موانع طراحان لباس اروپایی پیش‌بینی کرده‌اند تا سال 2019 رقم قابل توجهی بالغ بر 443 میلیارد یورو از فروش مدهای با طراحی اسلامی عاید شرکت‌های عرضه‌کننده شود و باز سؤال اینجاست که ایران در این تجارت جهانی چه میزان توان رقابت می تواند داشته باشد؟

به دنبال گسترش توجه جوانان ایرانی اعم از دختر و پسر از رنگ سال به سمت مدل های روز و به نظور غرق نشدن جامعه در مدل های وارداتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کارگروه سازماندهی مد و لباس را در زیرمجموعه این وزارتخانه راه اندازی کرد و به نوبه آن بنابر گفته " حمیدقبادی" دبیر کارگروه ساماندهی مد ولباس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، قرار بر طراحی بانک اطلاعاتی مدلینگ که منطبق با اصول و مقررات اسلامی و دینی عمل کند، شد که البته تا کنون خبری از این بانک اطلاعاتی نیست؟!

با عنایت به استفتاء شماره 4128818 مقام معظم رهبری، مبنی بر اینکه آیا فعالیت کاری آقایان و بانوانی که در راستای ترویج پوشش‌های مناسب و مورد تأیید اسلامی فعالیت تبلیغاتی انجام می‌دهند یعنی عکس و تصویر ایشان در جراید یا رسانه‌های مورد تأیید منتشر می‌گردد و یا دیگران لباس پوشیده شده توسط ایشان را می‌بینند، از لحاظ شرعی ایراد دارد؟ پاسخ معظم له « با حفظ پوشش کامل و حریم ضوابط شرعی و مقررات اسلامی، مانعی ندارد.» باید از مسئولان ذی ربط پرسید، چرا شرایط کنونی جامعه در حوزه مُد ومُدلینگ اینقدر اسفناک است.

قدرت و گستره فعالیت شبکه های غیرقانونی مدلینگ به حدی است که با صراحت می توان گفت جور کارگروه ساماندهی مد ولباس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلام را بیشتر، شوها و مجلات زیرزمینی می کشند آن هم با استفاده از مدل هایی آموزش دیده در کشورهای همسایه! که بنابر گفته برخی از مدلینگ های نسبتاً نامی ایران بیشتر از اقوام مدیران این دست  مراکز غیرقانونی بوده و حتی با 10  نوع عمل جراحی در صورت و انواع تزریق ها هنوز به ویژگی های یک مدل نه تنها در ایران اسلامی بلکه هیچ جای دنیا نرسیده اند؟ از نمونه بارز این شبکه های غیرقانونی می توان به بزرگترین شبکه سازمان یافته مدلینگ در زاهدان اشاره کرد که مهرماه گذشته متلاشی شد. 

البته در زمینه نحوه برخورد با فعالین عرصه مدلینگ در فضای مجازی، باید گفت در قانون مدلینگ بودن جرم نیست؛ اما اشاره شده است که اگر عکس‌هایی از فرد توسط شخص او منتشر داده شود برای او جرایمی در نظر گرفته می‌شود که جزو جرایم رایانه ای و بر اساس ماده 638 و 742 قانون مجازات اسلامی این تخلفات قابل پیگیری است. این مورد را باید به ماده 742 قانون مجازات اسلامی، فصل چهارم ـ جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی، (ماده14) اضافه کرد؛ «هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»

با عنایت به آنچه که گفته شد و با توجه به احوالات فرهنگی جامعه که نشان دهنده نیاز اقشار جامعه اعم از زن و مرد به مبحث " مُد " و در کنارش" مُدلینگ" است، به نظر می رسد پاک کردن صورت مسئله ساده ترین راهکاری است که به ذهن می رسد اما عملیاتی نخواهد شد، از این رو بهترین روش برای مقابله بار مُد و مُدگرایی وارداتی از فرهنگ غرب و پیامدهای نابه هنجار آن  توجه کافی به داشته های فرهنگی، اعتماد به برندهای داخلی، تقویت بنیه علمی و دانش بومی طراحان، قانونمندتر کردن مبحث مد و مدلینگ در کشور، دقت نظر در حسن اجرای قوانین مصوبه و صبر و تلاش برای تغییر ذائقه جوانانی است که اگر حداقل 20 سال داشته باشند 10 سال از عمر خود را با طرح های منشعب شده از طراحی های غربی گذرانده اند.

در این مسیر بنیاد ملی مد و لباس اسلامی ایرانی و کارگروه سازمان دهی مد و لباس وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی دو بازوی توانمندی هستند که باید بر اساس واقعیت ها و باید و نبایدهای جامعه اسلامی که برگرفته از شرع مقدس است، وارد عمل شده و راه های نهادینه شدن بیش از پیش فرهنگ ایرانی اسلامی را در قالب مدهای جدید و به دور از تقلید جوامع غربی و صد البته بدون نیاز به تبرج و خودنمایی بر روی صفحه تبلیغاتی در جهت بازگرداندن عفاف و حیا به تمامی ابعاد جامعه مهیا سازند.

در این مسیر نباید از بازار جهانی " مد و پوشاک اسلامی و به تبع " مدلینگ اسلامی " غافل بود چرا که بنابر نیازسنجی صورت گرفته شرکت های خارجی بدون پشتوانه فرهنگی و علمی و بومی به این مقوله، بازار پوشاک اسلامی را هر چند محدود تر از سایر بازارهای مد ولباس ، صد در صد در اختیار دارند.